භාවනාවෙන් ජය ගැනීමට නම්...

භාවනාවෙන් ජය ගැනීමට නම්...
ධර්මවේදි, පූජ්‍ය
නාලන්දේ විමලවංස හිමි
සාර්ථක ලෙස භාවනාවේ යෙදීමට අවශ්‍ය උපදෙස් රැසක් මේ ලිපියෙන් ලැබේ.

යම් කිසි පුද්ගලයකුට ධර්මය අවබෝධ කරගැනීමට අපහසු වන කරුණු හයක් ඇත. එහෙත් මේවා තිබූ පමණින් ධර්මය අවබෝධ කරගැනීම අපහසු ය යි නොසිතිය යුතු ය. මෙම හයෙන් එකක් දෙකක් තිබුණ ද ඉතිරි කරුණු යහපත් පැත්තට යොමු කරගත හැකි ය. මෙම කරුණුවලින් යුක්ත වූවකුට ලබාගත නොහැකි වන්නේ ධර්මාවබෝධය පමණකි. එහෙත් සීල භාවනා තුළින් ලැබිය හැකි දිට්ඨධම්මවේදනීය ඉෂ්ට විපාකයන් අඩුවක් නැති ව ලැබෙන අතර, මතු භවයන්හිදී ධර්මාවබෝධය ලැබීමට ද ඉවහල් වෙයි. එම කරුණු හය ඉතා කෙටියෙන් මෙලෙස දැක්විය හැකි ය:
1. කම්මාවරණේන සමන්නාගතා - ආනන්තරිය පාප කර්ම කළ පුද්ගලයා: ඔහු ඊළඟ භවයෙහි අපාගත වීම නොවැළැක්විය හැකි ය.
2. විපාකාවරණේන සමන්නාගතා - අහේතුක, ද්විහේතුක ප්‍රතිසන්ධියකින් යුක්ත පුද්ගලයා: අහේතුක දුගති ප්‍රතිසන්ධිය ලැබූවෝ නම් අපායෙහි උපන් සත්ත්වයෝ ය. අහේතුක සුගතියෙහි උපන්නෝ නම් මනුෂ්‍ය ව උපනත් ජාති අන්ධාදි අභව්‍ය ලක්ෂණයන්ගෙන් යුක්ත වූවෝ ය.
3. කිලේසාවරණේන සමන්නාගතා - නියත මිථ්‍යා දෘෂ්ටි ගත්තෝ ය: ඔවුන්ට මාර්ග ඵල ලැබිය නොහැකි ය.
4. අසද්ධා - බුද්ධාදි රත්නත්‍රය විෂයයෙහි ඇදහීමක් නැත්තෝ ය: මොවුන් ශ්‍රද්ධාව ඇති කරගෙන කටයුතු කළ හොත් ධර්මාවබෝධය ලබාගත හැකි ය.
5. අච්ඡින්දිකා - කුසල් කිරීමට අකැමැති පුද්ගලයෝ ය: පින් කිරීමට අකැමැති ඔවුහු සිල් නො රකිති; බවුන් නො වඩති. එය නිර්වාණාවබෝධයට බාධාවකි.
6. දුප්පඤ්ඤා - ප්‍රඥාව නැති අය යි: අනුවණයාට ධර්මය පසක් කරගත නොහැකි ය.
මෙම කරුණුවලට අමතර ව නිර්වාණාවබෝධයට බාධා ඇති කරන කරුණු ‘කන්දරක’ අටුවාවෙහි දක්වා ඇත. එනම් 1. කිරියපරිහානි - කාර්ය බහුල බව භ. ධර්මය දේශනා කරන අතර ඇතැම් දෙනා කාර්ය බහුල බව කියමින් ඉවත් ව යති. එවැන්නන්ට ධර්මය අවබෝධ කරගත නොහැකි ය. 2. පාපමිත්තතා - පාප මිත්‍රයන් ඇසුරු කිරීම යි. ඇතැම්හු ස්ත්‍රී ධූර්තයන්, සුරා ධූර්තයන් ඇසුරු කරති. බරණැස් නුවර සිටි මහධන සිටු පුත්‍රයා සහ අජාසත්ත වැනි අය නිදසුන් වශයෙන් ගත හැකි ය. ඉහත සඳහන් කරුණු අතරින් අසද්ධා, අච්ඡන්දිකා, දුප්පඤ්ඤා, කිරියපරිහානී, පාපමිත්තතා යන කරුණු නිසා මග පල ලැබීම කෙසේ වෙතත් මෙලොව දියුණුව ද ලබාගත නොහැකි ය. එබැවින් මෙබඳු දුර්වලතා මගහරවාගෙන මෙලොව, පරලොව අභිවෘද්ධිය සලසාගැනීමට මෙන් ම, මාර්ග ඵල අවබෝධ කරගෙන සසරින් නිදහස් වීමට උත්සුක විය යුතු ය.
භාවනා කරන පින්වතකු තුළ තිබිය යුතු විශේෂ කරුණු තුනක් ඇත. එනම් 1. සීලක්ඛන්ධ - පස් පව්වලින් වැළකීමෙන් පටන් ගෙන ආර්ය සීලක්ඛන්ධයෙන් සමන්විත වීම කාය චිත්ත ඒකාග්‍රතාව ඇති කරගැනීමට හේතු වෙයි. 2. සමාධිස්ඛන්ධ - ආර්ය ශීලයෙන්, ආර්ය ඉන්ද්‍රිය සංවරයෙන්, ආර්ය සතිසම්පජඤ්ඤයෙන් සමන්විත වීම යි. 3. පඤ්ඤාස්කන්ධ - පිරිසිදු, සමථ විදර්ශනා භාවනාවට යෝග්‍ය වූ නිසල බවට පත් වුණා වූ සිතක් තිබීම භාවනාව කෙරෙහි ඇල්මක් ඇති කරයි.

මහණෙනි, භාවනාවෙහි යෙදෙන යෝගාවචරයකු විසින් එම අවස්ථාවට ගැළපෙන ආකාරයට සමාධි නිමිත්ත ද, ප්‍රග්ගහ නිමිත්ත ද, උපේක්ඛා නිමිත්ත ද මෙනෙහි කරන්නේ නම් ඔහුගේ සිත සුභාවික බැවින් මොළොක් වෙයි; ප්‍රභාවිත වෙයි; එසේ ම ක්‍රියාශීලී වෙයි; පිරිසිදු වෙයි; වෙනස් නොවී පවතියි; ආශ්‍රවයන් ප්‍රහීන කිරීම පිණිස ම පවතියි.’ මෙම කරුණු පිළිබඳ ව තව දුරටත් පැහැදිලි කරන බුදු රජාණන් වහන්සේ රන්කරුවකුගේ ක්‍රියා කලාපය උදාහරණ වශයෙන් දක්වති. රන් භාණ්ඩ නිර්මාණය කරන ශිල්පියකු රන් උණු කිරීමට අවශ්‍ය කරන උදුනක් බඳියි; එම උඳුන දැල්වීමට අවශ්‍ය කරන අ¼ගුරු යොදයි. ඉන් පසු ව උඳුනෙහි මුඛය ගිනි දල්වයි; අඬුවක් වැනි උපකරණයකින් රන් කැබැල්ල අල්ලා උඳුනට යොමු කරයි; විටින් විට පිඹියි; විටින් විට වතුර ද ඉසියි.
මෙලෙස රන් භාණ්ඩ නිර්මාණ ශිල්පියා රත් වීම සහ සිසිල් වීම පිළිබඳ සිත යොමු කරමින් මැදහත් ව තම ක්‍රියාදාමය කරයි. ඔහුගේ එම නිවැරදි ක්‍රියාදාමය හේතු කොටගෙන හෙතෙම සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබාගනියි. එම ශිල්පියා උඳුනට පිඹීම පමණක් කරයි නම් රන් කැබැල්ල උණු වී දැවී යයි. වතුර ඉසීම පමණක් කරයි නම් එය සිසිල් වී නිවී යයි. එසේ වුව ද ශිල්පියා විටින් විට උදුනට පිඹියි නම්, විටින් විට ජලය ඉසීම කරයි නම්, විටින් විට මැදිහත් ව ක්‍රියා කරයි නම් එම රන් කැබැල්ල මොළොක් වෙයි; ඉතා හොඳින් පිරිසිදු වෙයි; හොඳින් පදම් වන නිසා කැඩී නො යයි. එබැවින් වටිනා වූත්, සිත්ගන්නාසුලු වූත් රන් ආභරණ එම රන් කැබැල්ලෙන් නිර්මාණය කරගැනීමට හැකියාව ලැබෙයි. එයින් ඔහුට තමන් කැමැති ආභරණයක් නිපදවාගත හැකි ය.
රන් භාණ්ඩ නිර්මාණ ශිල්පියකු කටයුතු කරන අයුරින් භාවනා කිරීමට ඉදිරිපත් වන යෝගාවචරයා ද විටින් විට ‘සමාධි නිමිත්ත’ මෙනෙහි කරයි නම්, විටින් විට ‘ප්‍රග්ගහ නිමිත්ත’ මෙනෙහි කරයි නම් විටින් විට ‘උපේක්ඛා නිමිත්ත’ මෙනෙහි කරයි නම් එම යෝගාවචරයාගේ භාවනා සිත මොළොක් බවට පත් වෙයි; පිරිසිදු බවට පත් වේ; පැහැපත් බවට පත් වේ; ක්‍රියාශීලි බවට පත් වේ; නොවෙනස් වේ; සියලු ආශ්‍රවයන් ප්‍රහීන කිරීම පිණිස ම පවතියි. ඒ අයුරින් දියුණු කරන ලද සිත පංච අභිඥාවන් ලබාගැනීමට සුදුසු වේ ය යි බුදු හිමියෝ වදාළහ.
මහා කාරුණික බුදු හිමියන්ගේ මෙම පැහැදිලි කිරීමෙන් පෙන්වනු ලබන්නේ භාවනා කිරීමට අදහස් කරන අයකු විසින් නිතර සැලකිලිමත් විය යුතු, නිතර සිහි කළ යුතු, මෙනෙහි කළ යුතු උපකාරක ධර්ම තුනක් පිළිබඳ ව ය. මෙම කරුණු තුන පිළිබඳ අවබෝධයක් සැලකිල්ලක් නොමැති යෝගාවචරයකුට කිසි දිනක තමන් වඩන භාවනාව දියුණුවට පත් කරගැනීම අපහසු ය. බොහෝ දෙනෙක් මෙවැනි කරුණු අවධානයට නො ගනිති; කවුරුත් කරන නිසා භාවනා කරති. එයින් බොහෝ දෙනාගේ කය පමණක් තැන්පත් වෙයි; සංවර වෙයි. බොහෝ දෙනාගේ කය සිත දෙක ම සංවර නො වෙයි. සිතෙහි කයෙහි කිසිදු වෙනසක් සිදු නො වෙයි. මෙවැනි කරුණු පිළිබඳ අවධානයක් නොකර භාවනා කිරීමට උත්සුක වුව ද අවසානයෙහි සියල්ල අසාර්ථක බවට පත් ව, භාවනාව පිළිබඳ කලකිරීමට පත් වෙති. ඇතැම්හු මානසික රෝගීන් බවට පත් වෙති. එලෙස මානසික රෝගී බවට පත් වූ තරුණයන් කිහිප දෙනකු මෑතකදී දැකගැනීමට හැකි විය. කණගාටුව නම් එයින් එක් තරුණයකු මානසික රෝහලකදී සියදිවි නසාගැනීම යි. එය එක් නිදසුනක් පමණකි.
කාලේන කාලං සමාධි නිමිත්තං මනසිකාතබ්බං...’ යනුවෙන් සඳහන් පරිදි, කාලය පිළිබඳ සැලකිලිමත් වෙමින් සිත සමාධිගත කරගත යුතු ය. එය සමාධි නිමිත්ත වශයෙන් සලකනු ලබයි. භාවනා කිරීම සඳහා යොමු වන යෝගගාවචරයෝ දෙදෙනෙක් සිටිති. එනම් 1. වෙලාවට පමණක් භාවනා කරන යෝගාවචරයා සහ 2. නිතර ම භාවනාවෙහි යෙදී සිටින යෝගාවචරයා යනුවෙන් ය. ඇතැම් දෙනා ඉගෙනීම, ඉගැන්වීම, ධර්ම දේශනා කිරීම, ධර්ම සාකච්ඡා කිරීම, දහම් පොත්පත් ලිවීම, ගුවන්විදුලි රූපවාහිනී ධර්ම දේශනා, ධර්ම සාකච්ඡාවල යෙදීම, වෙනත් ජාතික ආගමික කටයුතුවල යෙදෙමින් විවේකයක් ලැබුණු විටකදී භාවනා ද කරති. ගිහි පින්වත්හු නම් රැකී රක්ෂාවල යෙදෙමින් වෙනත් බොහෝ කටයුතුවල යෙදෙමින් ඒ අතර විවේකයක් ලැබුණු විටක භාවනා කරති. ඇතැම් පැවිදි උතුමන් යෝගාශ්‍රමවල හෝ ආරණ්‍යවල නිරන්තරයෙන් බවුන් වඩන අතර, ඇතැම් අනගාරික ගිහි යෝගාවචරයෝ ද එවැනි ස්ථානවලට ගොස් භාවනාවෙහි යෙදෙති. එලෙස දවසෙහි වැඩි කාලයක් සමාධි නිමිත්ත වැඩිය හැකි වන්නේ ද වැඩි කාලයක් භාවනාවෙහි යෙදෙන යෝගාවචරයාට පමණකි.
නිරන්තරයෙන් බවුන් වඩන යෝගිවරුන් එදිනෙදා කළ යුතු සියලු කාර්යයන් සිහියෙන් යුක්ත ව ම කළ යුතු ය. අනෙක් කාලය තුළ පර්යංකයෙන් වාඩි වී එසේ නැත හොත් සක්මනෙහි යෙදෙමින්, මාරුවෙන් මාරුවට ඉරියව් පවත්වමින් සිත සමාධිගත කරගත යුතු ය. ආචාර්ය උපාධ්‍යාය වත් පිළිවෙත් කිරීමේදී සිහියෙන් යුතු ව ම එම කටයුතු කිරීම මගින් පර්යංක භාවනාවේදීත්, සක්මන් භාවනාවේදීත් සිත සමාධිගත කරගැනීමට පහසුවක් ලැබෙයි.
සමාධි නිමිත්ත යනු ඉතා ඕනෑකමින් නිතර භාවනාවේ යෙදෙමින් සිත එක්තැන් කරගැනීම යි. උදෑසනින් කළ යුතු වත්-පිළිවෙත් ආදිය කර තමන් වාසය කරන කාමරයට හෝ කුටියට ගොස් භාවනා කරමින් සමාධිය වඩමින් දිවා ආහාරය තෙක් සිටීම පෙරවරු භාවනාව යි. දිවා ආහාරයෙන් පසු සවස් කාලය තෙක් සමාධිය උපදවාගෙන සිටීම මධ්‍යාහ්න භාවනාව යි. සවස බුද්ධ වන්දනාවට පෙර ආචාර්ය උපාධ්‍යාය වත් සම්පූර්ණ කර, තම කුටියට හෝ කාමරයට ගොස් භාවනා කිරීම සවස් කාලයෙහි සමාධි භාවනාව වශයෙන් දැක්විය හැකි ය.
කාමච්ඡන්ද, ව්‍යාපාද, උද්ධච්චකුක්කුච්ඡ, විචිකිච්ඡා, ථීනමිද්ධ යන පංච නීවරණයෝ සමාධියට සතුරු ධර්මයෝ වෙති. නිතර භාවනාව අරමුණු කරගැනීම මගින් කරනු ලබන්නේ නීවරණවලට හිතට ඇතුළු වීමට ඉඩ නොදීම යි. මෙකල ඇතැම් දෙනා භාවනා කිරීම අත්හැරදමන්නේ එම නීවරණයන්ට පැරදීමෙන් නැත හොත් වසඟ වීමෙන් ය. සිත පස් කම් සැප වෙත දිවීම කාමච්ඡන්දය නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. වෛරය, ක්‍රෝධය, තරහව වැනි ගැටෙන අරමුණු වෙත සිත දිවීම ව්‍යාපාදය යි. සිත මෙන් ම ගත ද භාවනාවට මැළි කරන අලස බව ථීනමිද්ධය යි. සිතෙහි විසිරුණු බව, කළ නොකළ පව් පින් පිළිබඳවත් භාවනාව පිළිබඳවත් සැක ඇති කරගැනීම විචිකිච්ඡාව වශයෙන් හැඳින්වේ. දීර්ඝ කාලයක් හොඳින් භාවනා අභ්‍යාසවල යෙදීම මගින් මෙම නීවරණ පලවා හැර, ජයග්‍රහණය ලැබිය හැකි ය. ඒ අයුරින් මනා වැටහීමකින් යුතු ව භාවනා කරන විට හදිසියෙන් හෝ නීවරණයක් හිතට ඇතුළු වූ විට එය දුරු කරගෙන භාවනා අරමුණෙහි ම මෙහෙයවීම මගින් සමාධි නිමිත්ත උපදවාගත හැකි ය.
බවුන් වඩන යෝගියා විසින් එම අරමුණ අතරමග නතර නොකර ඉදිරියට යෑම පිණිස කායික, මානසික වීර්යය හෙවත් ‘ප්‍රග්ගහ නිමිත්ත’ ගැන සැලකිලිමත් විය යුතු ය. ඇතැම් යෝගාවචරයෝ භාවනා කිරීම අත්හැරදමති. එසේ වන්නේ තමන් තුළ තිබිය යුතු අධිෂ්ඨාන බද්ධ වීර්යය ගැන අවධානය යොමු නොකරන නිසා ය. වීර්යය තුන් ආකාර බව ‘මනෝරථ පූරණියෙහි’ දක්වා ඇත. එනම් 1. නික්ඛම ධාතු: එනම් සිතෙහි ඇති සියලු කෙලෙස් දුරු කරගැනීමට තිබෙන අවශ්‍යතාව යි. 2. ආරම්භක ධාතු: එනම් භාවනාව මුලින් ආරම්භ කිරීමට තිබිය යුතු දැඩි අවශ්‍යතාව යි. 3. පරක්ඛම ධාතු: එනම් සිතෙහි සියලු කෙලෙස් බන්ධන නැති කිරීම යි.
මෙම වීර්යයන් ද කායික වීර්යය හා මානසික වීර්යය වශයෙන් දෙයාකාර වෙයි. දිවා රාත්‍රියෙහි ඉමහත් වීර්යයෙන් බවුන් වැඩීම කායික වීර්යය වශයෙන් සැලකෙයි. මම කෙසේ හෝ සියලු ආශ්‍රවයන්ගෙන් මිදෙමි යි යනුවෙන් දැඩි අධිෂ්ඨානයෙන් කටයුතු කිරීම මානසික නොහොත් චෛතසික වීර්යය වශයෙන් සැලකෙයි. ථීනමිද්ධය හෙවත් කුසීතකම දුරු කරගැනීමට ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග හයක් ඇත. එනම් 1. පහසුවෙන් ඉරියවු පවත්වාගැනීමට හැකි පරිදි පමණ දැන ආහාර ගැනීම. එය හොඳ සෞඛ්‍ය පුරුද්දක් ද වෙයි. පමණට වඩා ආහාර ගත් විට ශාරීරික අපහසුතා ඇති වෙයි; නිදිමත ගතිය ඇති වෙයි.
එවිට භාවනා කිරීම පසෙකලා නිදාගැනීමට සිදු වෙයි. 2. යම් ඉරියවුවකින් සිටින විට කුසීතකමක් ඇති වුව හොත් එම ඉරියවුව වෙනස් කිරීම. 3. කුසීත කමක් ඇති වූ විට සඳු, හිරු, පහන් වැනි ආලෝකයක් මෙනෙහි කිරීම 4. එළිමහනෙහි වාසය කිරීම 5. කුසීතකම් දුරු කළ කල්‍යාණ මිත්‍රයන් ඇසුරු කිරීම 6. යහපත් කතාබහ ශ්‍රවණය කිරීම. මෙම කරුණු මගින් ථීනමිද්ධය හෙවත් අලස බව දුරු කරගත හැකි ය. මේවා එදිනෙදා ජීවිතයේදී ද ලොකුª කුඩා කාටත් වැදගත් වන කරුණු බව දැක්විය හැකි ය.
පංච නීවරණ දුරු කරගනිමින් සිත කය කුසීත බවට පත් වන්නට ඉඩ නොදී තමන්ට ගැළපෙන, තම තත්ත්වයට ඔරොත්තු දෙන භාවනාවක් කිරීමත්, එයට ගැළපෙන ඉරියවු අනුව ඥානාන්විත ව, සම තත්ත්වයෙන් පවත්වාගැනීමත් ‘උපේක්ඛා නිමිත්ත’ වශයෙන් සැලකෙයි. මේ පිළිබඳ ව ‘විසුද්ධිමාර්ගයෙහි’ දැක්වෙන ‘ඉන්ද්‍රිය සමන්ත පටිපාදනය’ නමින් එන විස්තරය ඉතා වැදගත් වෙයි.

ඉන්ද්‍රියයන්ගේ සම තත්ත්වයට පත් වීම. එනම් ශ්‍රද්ධාව, වීර්යය, ස්මෘතිය, ප්‍රඥාව යන මේවා සම තත්ත්වයට පත් කරගැනීම යි. මේවා අතරින් එක් කරුණක් බලවත් වී, අනෙක් ඒවා දුර්වල වීම මගින් සිතෙහි සමතුලිත භාවය නැති වෙයි. බලවත් ශ්‍රද්ධාව තිබෙන, එහෙත් මඳ නුවණින් යුක්ත යෝගාවචරයා අඥාන අයුරින් පැහැදීමට පත් වෙයි. එලෙසින් ම බලවත් ප්‍රඥාව ඇති ව, ශ්‍රද්ධාව මඳ වශයෙන් තිබෙන විට සිතීමෙන් පමණක් කුසල් ඇති වේ; දන් දීම් ආදියෙන් ප්‍රයෝජනයක් නැත ආදි වශයෙන් කෛරාටික පක්ෂය ම භජනය කරයි. මේ අයුරින් සමාධි වීර්යය දෙක ම සම විය යුතු ය.
යම් කිසි පින්වතකු අනුත්තර වූ නිර්වාණය අවබෝධ කරගන්නා ක්‍රම කිහිපයක් ‘අංගුත්තර නිකායෙහි’ දක්වා ඇත. සිත අතිශයින් දැඩි වීර්යය හේතු කොටගෙන උඩ¼ගු බවට පත් වේ නම්, සිත කය දෙකෙහි ම දැඩි බව සංසිඳුවීමට ඉවහල් වන ‘සස්සද්ධි සම්බෝජ්ඣංගය’ වැඩිය යුතු ය. යෝගියාගේ සිත කුසීත බවට පත් ව හැකිළෙන්නේ නම්, ‘ධම්මවිචය’ සම්බොජ්ජංගය වැඩිය යුතු ය. යෝගියාගේ ප්‍රඥාව මඳ වී සිත නොසතුටු බවට පත් වී උකටලී බවට පත් වේ නම්, ජාති, ජරා, මරණ, අපාය ආදි අෂ්ට මහා සංවේග වස්තු පිළිබඳ මෙනෙහි කළ යුතු ය. යම් විටෙක සිත නිග්‍රහ කට යුතු වූ විට නිග්‍රහ කරයි නම්, උපේක්ෂාවෙන් බැලිය යුතු විට උපේක්ෂාවෙන් බලයි නම්, මාර්ග ඵල ම අරමුණු කොටගෙන කටයුතු කරයි නම්, නිවන අරමුණු කොටගෙන ම ක්‍රියා කරයි නම් හෙතෙම නිර්වාණය ප්‍රත්‍යක්ෂ කරයි.
ඉහත සඳහන් අයුරින් සමාධි නිමිත්ත මෙනෙහි කිරීම, ප්‍රග්ගහ නිමිත්ත මෙනෙහි කිරීම, උපේක්ඛා නිමිත්ත මෙනෙහි කිරීම යන වැදගත් කරුණු තුන පිළිබඳ නිතර සිහියෙහි තබාගෙන භාවනා කරන යෝගියාට තමන් බලාපොරොත්තු වන උතුම් ඵලය වූ අර්හත් ඵලය ලබාගැනීමට හැකියාව ලැබෙයි. ඒ අනුව කටයුතු කර, ඔබත් නිර්වාණාවබෝධය අත් කරගැනීමට අදිටන් කරගන්නේ නම් එය බුදු රජාණන් වහන්සේට දක්වන උතුම්ම පූජාව බවට පත් වේ. ද


Read more »

මනසේ පැවැත්ම


සිත මිස කය නැති බඹුන් ගේ මනස්‌ අපට සාපේක්‍ෂව වියුක්‌ත සංකල්ප හෙවත් පඤ්ඤත්ති යෑයි අපි කීවෙමු. ඒ බඹුන් ගේ මනස්‌ හෝ මනසක්‌ හෝ අපට සිතෙන් මවාගත නො හැකි ය. අපට බඹුන් ගේ මනස්‌ තබා ඔවුන් ගේ සිත් වුව ද මනසට වත් ගෝචර නො වේ. එබැවින් බඹුන් ගේ සිත් ද අපට සිතෙන් මවාගැනීමට නො හැකි ය. එසේ ගත් කල බඹුන් ගේ සිත් ද අපට වියුක්‌ත සංකල්පයක්‌ පමණකි.

එහෙත් ඒ බඹුන්ට තම මනස්‌ ගැන කිව හැක්‌කේ කුමක්‌ ද
? එමෙන් ම අපට අපේ මනස්‌ ගැන කිව හැක්‌කේ කුමක්‌ ද? අප මනස යනුවෙන් අදහස්‌ කරන්නේ සිත් පරම්පරාවකි. එය ඉන්ද්‍රියයක්‌ ලෙස ද සැලකෙයි. මට මගේ සිත් පිළිබඳ හැඟීමක්‌ වෙයි. මට දිගින් දිගට ම සිත් පහළ වන බව මගේ සිත දනියි. එහෙත් මට අනෙකකු ගේ සිත් දැනගැනීමට නො හැකි ය. පරචිත්ත විජානන ඥානය ලැබූවකුට අනෙකකු ගේ සිත් දැනගැනීමට හැකි වුව ද ඒ ඥානය නො ලැබූවකුට අනෙකකු ගේ සිත් දැනගැනීමට නො හැකි ය. ඉන් කියෑවෙන්නේ අනෙකකු ගේ සිත් යන්න පරචිත්ත විජානන ඥානය නො ලැබූවකුට වියුක්‌ත සංකල්පයක්‌ බව ය.
පරචිත්ත විජානනය ලැබූවකුට අනෙකකු ගේ සිත් ගැන කිව හැක්‌කේ කුමක්‌ ද? එවැනි අයකුට තම සිතෙන්, එනම් සිත් පරම්පරාවකින් අනෙක්‌ අයකු ගේ සිත් දැනගත හැකි ය. එනම් පරචිත්ත විජානන ඥානය ලැබූ අයකු ගේ සිතට අනෙක්‌ අය ගේ සිත් ගෝචර වෙයි. එයින් කියෑවෙන්නේ පරචිත්ත විජානන ඥානය ලැබූ අයකුට අනෙක්‌ අය ගේ සිත් චෛතසික සංකල්පයක්‌ වන බව ය.
පරචිත්ත විජානන ඥානය නො ලැබූවකුට අනෙක්‌ අයකු ගේ සිත් වියුක්‌ත සංකල්පයක්‌ වුවත් තම සිත චෛතසික සංකල්පයක්‌ වෙයි. ඒ තමා ගේ සිතට තම සිත ගෝචර වන බැවිනි. කිසිවකුට තම සිත සංයුක්‌ත සංකල්පයක්‌ නො වන්නේ ඔහුට තම සිත තම සිතට ගෝචර කර ගැනීමේ දී මනස හැරෙන්නට වෙනත් ඉන්ද්‍රියයක්‌ යොදා නො ගන්නා බැවිනි. එලෙස ම දිව්‍ය තිරිසන් අමනුෂ්‍ය භවවල උපත ලැබූවන්ටත් ඒ ඒ අය ගේ සිත් චෛතසික සංකල්ප වනු ඇත.
කය ඇති බ්‍රහ්ම ලෝකවල ද තත්ත්වය එබඳු ම වෙයි. එහි ද බ්‍රහ්මයන්ට තම සිත් චෛතසික සංකල්ප වෙයි. එහෙත් මේ වර්ගීකරණය කය නැති බඹලොවට අදාළ නො වන බව පැහැදිලි විය යුතු ය. එහෙත් කය නැති බඹලොව බඹුන් ගේ සංකල්ප ගැන කිව හැක්‌කේ කුමක්‌ ද? කය නැති බඹලොවෙහි සංකල්ප අතර සංයුක්‌ත සංකල්ප නැති බව පැහැදිලි විය යුතු ය. අපේ වර්ගීකරණය අනුව යම් සත්ත්වයකුට සංයුක්‌ත සංකල්පයක්‌ ඇති වන්නේ මනස හා අනෙක්‌ ඉන්ද්‍රියයන් ගෙන් එකක්‌ හෝ වැඩි සංඛ්‍යාවක්‌ හෝ එකතු වීමෙනි.
එහෙත් කය නැති බඹලොව බඹුන්ට වෙනත් ඉන්ද්‍රියයන් නැති බව පැහැදිලි ය. මෙය මගේ ප්‍රත්‍යක්‍ෂයක්‌ නො වන බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නො වේ. කය නැති බඹලොව ගැන දේශනා කර ඇත්තේ බුදුන් වහන්සේ ඇතුළු මගේ විඤ්Cදුන් වහන්සේ ය. මම එවැනි බඹලොවක්‌ ඇති බව පිළිගනිමි. කය නැත්නම් වෙනත් ඉන්ද්‍රිය නැති බව දැනට මගේ පිළිගැනීම ය. මෙහි දී මා නිවැරැදි නො විය හැකි ය. මා කරන්නේ ඉන්ද්‍රිය පිළිබඳ අපේ දැනුම, එනම් අප විසින් නිර්මාණය කෙරී ඇති දැනුම, සිත මිස කය නැති බඹලොව බඹුන් සඳහා යොදා ගැනීම ය.
සූත්‍ර පිටකයෙහි මේ සම්බන්ධ වෙනත් යමක්‌ කියෑවී ඇත්නම් එය පිළිගැනීමට මම සූදානමෙන් සිටිමි. එහෙත් දැනට සිත මිස කය නැති බඹලොව බඹුන්ට මනෙන්ද්‍රිය හැරෙන්නට වෙනත් ඉන්ද්‍රියයක්‌ නැතැයි මම උපකල්පනය කරමි. පඬිවරයකු යම් අයකු ලියා ඇති අභිධර්ම ග්‍රන්ථයකින් එයට විරුද්ධව කරුණු ඉදිරිපත් කළ හොත් මම එය විමසා බලමි. එසේ විමසා බැලීමෙන් පසුව ඒ ඉදිරිපත් කෙරෙන කරුණු සූත්‍ර පිටකය සමග එකඟ වන්නේ නම් පමණක්‌ එය පිළිගනිමි. එසේ නොමැති ව අදාළ අභිධර්ම ග්‍රන්ථය රචනා කළ තැනැන්තා බුද්ධකාලයෙන් පසුකාලීන අයකු නම් ඒ තැනැත්තා මාර්ගඵල ලාභීද නැද්ද යන්න මත පදනම් වී මම නිගමනවලට නො එළඹෙමි.
ඇතැම් විට මනුෂ්‍යයන්ට හා දෙවියන්ට ද මේ සංකල්ප වර්ගීකරණය වලංගු නො වනවා විය හැකි ය. මනුෂ්‍යයන්ට හා තිරිසනුන්ට මෙන් නො ව ඔවුන් ගේ සිරුරුවල පඨවි ධාතුව අඩු යෑයි ගැනීමට සිදු වෙයි. සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයන්ට අමනුෂ්‍යයන් හා දෙවියන් නො පෙනෙන්නේ ද එබැවින් යෑයි සිතිය හැකි ය. ඇතැම් විට ඇතැම් තිරිසනුන්ට මේ පඨවි අඩු සිරුරු යම් ආකාරයකට ගෝචර වනවා විය හැකි ය. සූත්‍ර පිටකය ඔස්‌සේ ඒ පිළිබඳ කරුණු විමසීමකට අවස්‌ථාව ඇත. දෙවියන් ගේ හෝ අමනුෂ්‍යයන් ගේ හෝ පඨවි අඩු සිරුරුවල ඉන්ද්‍රිය හා අවයව ක්‍රියා කරන්නේ කෙසේ ද යන්න සූත්‍ර පිටකය ඇසුරෙන් දැනගත යුතු ය. එසේත් නැත්නම් සිත දියුණු කර ඒ දැනුම ප්‍රත්‍යක්‍ෂයෙන් ම ලබාගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු ය.





ඒ කෙසේ වෙතත් අපි විශේෂයෙන් ම මිනිසුන්ට සාපේක්‍ෂව සංයුක්‌ත, චෛතසික හා වියුක්‌ත සංකල්ප යන වර්ගීකරණය ආශ්‍රිත ව සංකල්ප පිළිබඳ දැනුම නිර්මාණය කරමු. එහෙත් එයින් කියෑවෙන්නේ අපේ ප්‍රවාද ඒ වර්ගීකරණය මත හා මත ම පමණක්‌ පදනම් වන බව නො වේ. මිනිසුන්ට සාපේක්‍ෂව තම තමන් ගේ මනස චෛතසික සංකල්පයක්‌ ලෙස ද අනෙක්‌ අය ගේ මනස වියුක්‌ත සංකල්පයක්‌ ලෙස ද ඇතැයි අපි සලකමු.
අනෙක්‌ අය ගේ මනස්‌ ද තමන් ගේ මනස මෙන් ම චෛතසික සංකල්පයක්‌ නො වන්නේ දැයි කිසිවකුට ඇසිය හැකි ය. එහෙත් එහි දී අපට සංකල්පයකින් ඔබ්බට යැමට සිදු වෙයි. අනෙක්‌ මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇති බව අප දකින්නේ කෙසේ ද? එක්‌කෝ ඒ බව අපේ විඤ්Cදුන් වහන්සේ විසින් දේශනා කරනු ලැබී අපි ඒ බව පිළිගනිමු. එය, එනම් අනෙක්‌ මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇති බව, සාමාන්‍ය මිනිසුන් ගේ මනසට ගෝචර නො වේ. එය පැණවීමක්‌ වෙයි. එනම් පඤ්ඤත්තියක්‌ වෙයි.
එසේත් නැත්නම් අපට, එනම් සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට, අනෙක්‌ මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇති බව එක්‌කෝ උපකල්පනය කිරීමට සිදු වෙයි. නැත්නම් උද්ගමනය කිරීමට සිදු වෙයි. එසේත් නැත හොත් තර්කයෙන් අනුමාන කිරීමට සිදු වෙයි. ඔහු මිනිසෙකි. මම ද මිනිසෙක්‌මි. මට මනසක්‌ ඇත. ඔහු ද මිනිසකු බැවින් ඔහු ද මා වැනි විය යුතු ය. එබැවින් ඔහුට ද මනසක්‌ තිබිය යුතු ය. එය තර්කයෙන්, මෙහි දී පැරැණි භාරතීය තර්කයෙන් ලබාගත් ප්‍රතිඵලයක්‌, අනුමානයක්‌ (inference) වෙයි. එවිට අනෙක්‌ මිනිසුන්ට ද මනස්‌ ඇති බව අනුමානයක්‌ මිස සංකල්පයක්‌ නො වේ. ඉහත සඳහන් අනුමානය ඇරිස්‌ටෝටලීය සංවාක්‍යයෙන් (syllogism) වෙනස්‌ වන බව අවධාරණය කළ යුතු ය.
ඇරිස්‌ටෝටලීය සංවාක්‍යයෙහි නිගමනවලට එළඹෙන්නේ එසේ නො වේ. එහි තර්කය මෙසේ ය. සියලු මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇත. අසවලා මිනිසෙකි. එබැවින් අසවලාට මනසක්‌ ඇත. මේ නිගමනයක්‌ ලෙස හැඳින්වුව ද ඒ එසේ නො වේ. මුළු තර්කය ම පදනම් වන්නේ සියලු මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇත යන්න මත ය. සියලු මිනිසුන්ට මනස්‌ ඇත යන්න උද්ගමනයෙන් ලබාගන්නකි. එය සියලු කපුටෝ කළුපාට වෙති යන්න වැනි උද්ගමනයකි.
එහෙත් මේ කිසිවකින් මනස යනුවෙන් කිසිවක්‌ මනසින් ස්‌වායක්‌ත ව පවතින බවක්‌ නො කියෑවෙයි. පුටුවක්‌ මේසයක්‌ මගේ මනසික්‌ ස්‌වායත්ත ව නො පවතියි. මගෙන් ස්‌වායත්තව බල්ලකු බළලකු නැත. බල්ලා ද පුටුව ද යනු හුදු සංජානන නො වේ. ඒ සංකල්ප සමග බැඳී ඇත. සංකල්ප ඇත්තේ මනසෙහි ය. සංකල්ප නොමැති ව අපට නිරීක්‍ෂකයන් ලෙස කිසිවක්‌ නැත. අපට ඇත්තේ සංකල්ප හා ඒ මත පදනම් වූ ප්‍රවාද ය, අනුමාන ය. එයට වඩා යමක්‌ නැත. ඒ ලෝකය සංකල්පීය ලෝකයකි. එය මගේ ලෝකය වෙයි. සංකල්පීය ලෝකයක්‌ ලෙස එය ශුන්‍ය වෙයි.
පුටුවක්‌, මේසයක්‌, බල්ලකු, බළලකු මනසෙන් තොර ව මනසෙන් ස්‌වායත්ත ව නො පවතී නම් මනස මනසෙන් තොර ව පවතින්නේ කෙසේ ද? මනස බාහිර ව තිබී එය පුටුව හා මේසය යන සංකල්ප තනන මනසට ගෝචර වන්නේ ද? එවිට මනස්‌ දෙකක්‌ ගැන මනස්‌ගාතයක්‌ කීමට සිදු වනවා පමණක්‌ නො ව සංකල්ප තනන මනස හා වෙනත් මනසක්‌ ගැන කීමට ද සිදු වෙයි. අනෙක්‌ සංකල්ප මෙන් ම මනස ද මනසට සාපේක්‍ෂ වෙයි.
දැන් ප්‍රශ්නය වනුයේ මනස මනසට සාපේක්‍ෂ වන්නේ කෙසේ ද යන්න ය. එය තේරුම් ගැනීමට හුදු සංකල්පයකින් නො හැකි ය. ඒ සඳහා ප්‍රවාදයක්‌ නිර්මාණය කළ යුතු ය. සිංහල බෞද්ධ මනස යනුවෙන් කලකට පෙර "දිවයින" පුවත්පතෙහි පළ වූ ලිපියෙන් කෙරුණේ ඒ ප්‍රවාදය නිර්මාණය කිරීම ය. එය නැවත විස්‌තර කිරීම මගේ අරමුණ නො වෙයි. මෙහි දී මට කීමට ඇත්තේ මනස යන්න නිර්මාණය කෙරෙන ක්‍රියාවලිය ම මනස බව ය.
කාලය යනු පඤ්ඤත්තියක්‌ පමණක්‌ බව අපි බොහෝ අවස්‌ථාවල කියා ඇත්තෙමු. එයින් කියෑවෙන්නේ එය මනසට වත් ගෝචර නො වන වියුක්‌ත සංකල්පයක්‌ බව ය. කාලය යන්න සිතෙන් මවාගත හැකි පෘථග්ජන මිනිසකු නැත. කාලය යන්න මනසට ගෝචර නො වේ. එහෙත් මනස මනසට ගෝචර වෙයි. එපමණක්‌ නො ව මනස තනනු ලබන්නේ ද, නිර්මාණය කරනු ලබන්නේ ද මනස විසින් ම ය.
මනසට ගෝචර නො වන කාලයෙහි ක්‍ෂණයක්‌ යනු කුමක්‌ ද? ක්‍ෂණයක්‌ යන්න අර්ථදක්‌වන්නේ කෙසේ ද? කාලය මෙන් ම එහි අත්‍යණුක කොටසක්‌, ඉතා කුඩා කොටසක්‌ ලෙස සැලකෙන ක්‍ෂණය ද සිතෙන් මවාගත හැකි නො වේ. ඇතැම්හු සිතක්‌ පවතින කාලය අනුව ක්‍ෂණය තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ ගනිති. එහෙත් සිතක්‌ පවතින කාලය කුමක්‌ ද? සිත් පරම්පරාවක්‌ යන්නෙන් අදහස්‌ කෙරෙන්නේ කුමක්‌ ද? එක්‌ සිතක්‌ ඊළඟ සිතෙන් වෙනස්‌ වන්නේ කෙසේ ද? මේ පිළිබඳ ව අනුමාන කිරීම වැරැදි යෑයි කිසිවකු කීමට ඉඩ ඇත. එසේ වුවත් මනස පවතින්නේ ද යන ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු දීමේ දී මේ සියල්ල වැදගත් වෙයි.
මනස ක්‍ෂණයකට වත් නිරීක්‍ෂකයා ගෙන් ස්‌වායත්ත ව පවතින්නේ නම් මනස ඒ ක්‍ෂණයෙන් පසු නැති වී වෙනත් මනසක්‌ ඇති විය යුතු ය. කෙසේ වෙතත් එහි දී ක්‍ෂණයක්‌ වත් තිබූ මනසක්‌ නැති වෙයි. මෙය උච්ඡේදවාදය වෙයි. ඇති ව තිබූ යමක්‌ නැති වීම උච්ඡෙදවාදය මින අනෙකක්‌ නො වෙයි. අනෙක්‌ අතට දිගින් දිගට ම මනස පවතින්නේ නම් එනම් මනස යනුවෙන් යමක්‌ නිරීක්‍ෂකයා ගෙන් ස්‌වායත්ත ව දිගින් දිගට ම පවතින්නේ නම් එයින් කියෑවෙන්නේ ශාස්‌වතවාදයයි. මනස ක්‍ෂණයකට පවතින්නේ යෑයි ගත්ත ද, දිගින් දිගට ම පවතින්නේ යෑයි ගත්ත ද අපි එක්‌කෝ උච්ඡෙදවාදයට එසේත් නැත්නම් ශාස්‌වතවාදයට හසු වන්නෙමු. බුදුන් වහන්සේ දේශනා කර ඇත්තේ ඒ වාද දෙක ම බැහැර කිරීමට ය.
මහාචාර්ය නලින් ද සිල්වා මහතා
විදුසර පුවත්පතනි....



Read more »

මාගේ දිවියම විද්‍යාව වෙනුවෙන් කැප කල මා යමක් ලබා ගත්තේ නම් ලබාගත්තේ බුදු දහමින් පමණි.

මාගේ දිවියම විද්‍යාව වෙනුවෙන් කැප කල මා යමක් ලබා ගත්තේ නම් ලබාගත්තේ බුදු දහමින් පමණි.

පිටුවට සම්බන්ද වූ සාමාජිකයන්